Школьны псіхолаг з Пружан аб тым, чаму звяртацца за дапамогай – гэта нармальна

Вольга Цэбрук ужо 12 гадоў працуе школьным псіхолагам ДУА «СШ N1 г. Пружаны імя КБВА». Сваю ролю ў школе яна называе «адвакатам дзяцей» ці проста сябрам. «Я іх люблю, прымаю, веру ў іх, ва ўнікальнасць і асаблівасць кожнага дзіцяці. Прыемна назіраць змены, калі хлопцы развіваюцца, мяняюцца, абапіраючыся на маю дапамогу і падтрымку». Мы пагутарылі з Вольгай і падрабязней даведаліся ў яе, з якімі праблемамі можна звярнуцца да школьных псіхолагаў, як яны дапамагаюць ствараць дружалюбную атмасферу (без сварак і булінгу) і чаму псіхалагічнае здароўе таксама важна, як і фізічнае.

Раскажыце, у чым галоўная задача школьнага псіхолага як спецыяліста ў навучальнай установе.

– Я лічу, што мы – шматзадачныя спецыялісты. Калі ўсё ж выбіраць галоўную задачу, то быць правадніком, памочнікам для вучняў, і падсвятляць іх моцныя бакі.

Як часта вучні звяртаюцца да вас па дапамогу?

– Настолькі часта, што часам не хапае 8-гадзіннага працоўнага дня. Часам хлопчыкі і дзяўчынкі прыходзяць з праблемамі, а часам проста пагутарыць. Вучні разумеюць, што ў маім кабінеце для іх створана бяспечнае і падтрымлівае асяроддзе, дзе можна сумленна і адкрыта расказаць пра тое, што адбываецца ў жыцці.

Пяць гадоў таму ў асноўным па дапамогу або параду звярталіся дзяўчынкі. А ў апошнія гады сітуацыя істотна памянялася: хлопчыкі сталі прыходзіць да мяне значна часцей. Іх у асноўным цікавяць пытанні камунікацыі з аднагодкамі, з бацькамі, тэмы самавызначэння і прафарыентацыі. У працэнтных суадносінах гэта прыкладна 60% дзяўчынак і 40% хлопчыкаў. Я звязваю гэта ў тым ліку са з’яўленнем праекту «Дружалюбнае і падтрымлівае асяроддзе ў школе» пад кіраўніцтвам Інстытута Псіхалогіі БДПУ пры падтрымцы Дзіцячага фонду ААН (ЮНІСЕФ) у Беларусі. У цэлым, тэндэнцыя такая, што хлопчыкі радзей звяртаюцца да псіхолага, ставяцца да гэтага пытання негатыўна і часта адкладаюць зварот за дапамогай. Гэта прыводзіць да таго, што іх сімптомы становяцца значна цяжэй да моманту, калі яны пачынаюць атрымліваць дапамогу. Таму важна памятаць, што звяртацца да псіхолага – гэта нармальна незалежна ад таго, хлопец ты ці дзяўчына. Гэта не прыкмета слабасці. Хлопчыкам таксама патрэбна падтрымка, і ім складана заставацца са сваімі праблемамі сам-насам, нягледзячы на папулярную думку аб тым, што мужчынам сорамна плакаць або паказваць слабасць.

Што сёння найбольш турбуе падлеткаў? Назавіце ТОП-3 самых частых запытаў.

– Я б назвала ўсё адным словам «адносіны» – з аднакласнікамі, бацькамі, супрацьлеглым полам, настаўнікамі. Звяртаюцца і па іншых пытаннях, напрыклад, наконт прафарыентацыі або з-за трывожнасці. Бываюць выпадкі, калі прыходзіць вучань з патухлымі вачыма і суіцыдальнымі думкамі. На шчасце, такое здараецца рэдка – мы стараемся працаваць на прафілактыку падобных крызісных станаў.

Трагедыі можна пазбегнуць. Галоўнае тут своечасова заўважыць трывожныя сігналы, змены, якія адбываюцца ў паводзінах дзіцяці. Ніводнае дзіця не вырашыць пайсці з жыцця за лічаныя дні. Падобнае рашэнне спее ў галаве ў дзяцей доўга. І ўвесь гэты час дзіця адчайна заклікае да дарослых, рознымі спосабамі даючы зразумець навакольным, што яму вельмі дрэнна. Таму ў пачатку навучальнага года мы праводзім Тыдні (дэкады) па развіцці каштоўнасных адносін да жыцця.

Для прафілактыкі дэпрэсіўнага стану, вельмі важна:

● Размаўляць з дзіцем. Задаваць пытанні аб яго эмацыйным стане, гутарыць аб пазітыўных планах на будучыню. Трэба ўказаць вучню на яго моцныя бакі і на рэсурсы яго асобы. І даць зразумець, што параўноўваць сябе трэба толькі з сабой у мінулым, а не з іншымі людзьмі.

● Выконваць рэжым дня: сачыць за якасцю сну і харчавання, займацца спортам і больш часу праводзіць на свежым паветры.

А вось сімптомы, трывожныя сігналы, на якія варта звярнуць увагу:

● Размовы дзіцяці/падлетка аб самагубстве, нездаровыя фантазіі на гэтую тэму, прагляд адпаведнай інфармацыі ў інтэрнэце, суіцыдальны кантэнт у сацыяльных сетках.

● Частыя спробы адасобіцца. Імкненне да адзіноты, адмова ад зносін заўсёды гавораць аб маральным дыскамфорце дзіцяці.

● Размовы і разважанні аб тым, што ён абсалютна нікому не патрэбны.

● Замаскіраваныя спробы развітацца з блізкімі – нязвыклыя размовы пра каханне, спробы скончыць усе свае справы як мага хутчэй.

Усе гэтыя сімптомы нельга пакідаць па-за ўвагай. Калі паводзіны дзіцяці або падлетка здаецца нязвыклым і дзіўным – неадкладна звяртайцеся да спецыялістаў: псіхолагам, псіхатэрапеўтам, псіхіятрам.

Ці павінен школьны псіхолаг выказваць безумоўнае станоўчае стаўленне да вучняў?

– Вядома. Я заўсёды гавару ў школе, што мая функцыя тут ахоўная. Калі праводзіць паралель з судом, то я заўсёды выступаю ў ролі адваката для хлопчыкаў і дзяўчынак. Я тлумачу і паказваю калегам, што вучань, які спатыкнуўся, зрабіў нешта не так – добрае дзіця ці падлетак, але з-за некаторых абставін паступіў менавіта так у пэўнай сітуацыі. І не варта за гэта яго таўраваць.

Раскажыце, як вы выбудоўваеце камунікацыю з падлеткамі, да якіх не так проста знайсці падыход.

– Я ніколі сябе не навязваю. У адваротным выпадку, дзіця будзе супраціўляцца. З такімі вучнямі камунікацыя выбудоўваецца павольней, да іх патрэбен больш далікатны падыход. У дзіцяці важна заслужыць давер, у яго важна верыць, шчыра да яго ставіцца. Дзеці любога ўзросту заўсёды адчуваюць хлусню, фальшывыя паводзіны дарослага. Сумленнасць – адзін з найважнейшых прынцыпаў у працы. Калі яго парушыць, тое аднавіць давер да сябе вельмі складана, практычна немагчыма.

Ці звяртаюцца да вас па дапамогу бацькі вучняў? І, на ваш вопыт, ці ведаюць бацькі, што ў школе працуе спецыяліст, гатовы прыйсці на дапамогу?

– За апошнія гады стаўленне да псіхолагаў памянялася. Калі раней псіхатэрапія здавалася нечым страшным, было не прынята і нават сорамна расказваць аб сваёй праблеме, то сёння наадварот з’явілася тэндэнцыя звяртацца па псіхалагічную дапамогу. Гэта нават стала папулярна. Таму я бачу, што бацькі сталі часцей прыходзіць у школу. Больш за тое, я кажу на бацькоўскіх сходах аб тым, што да мяне заўсёды можна падысці, калі нешта турбуе ці проста патрэбная рада. Я стараюся тлумачыць, што я ў першую чаргу – я той чалавек, які аказвае падтрымку вучням. Таксама я з’яўляюся памочнікам для бацькоў у выхаванні іх дзяцей.

Як вы дзейнічаеце ў выпадках, калі бачыце, што праблема не вырашыцца адной-дзвюма размовамі, і дзіцяці патрэбна доўгатэрміновая дапамога?

— Як правіла, доўгатэрміновая тэрапія патрэбная ў сітуацыях, калі высокая суіцыдальная рызыка ці гаворка ідзе пра сэксуальны ці хатні гвалт у дачыненні да дзіцяці. У такіх сітуацыях я падводжу вучня да разумення таго, што правільна паведаміць маме ці таце, ці іншаму блізкаму сваяку, каб сумесна прыняць рашэнне, як яму дапамагчы. Далей з намі ў тандэме працуе лекар псіхіятр, крызісны псіхолаг ці іншыя адмыслоўцы. У іншых сітуацыях, як мне здаецца, у школе лёгка забяспечыць доўгатэрміновую тэрапію – яны вучацца тут 11 гадоў. Усе разумеюць важнасць псіхалагічнага здароўя, сёння гэта вельмі актуальна. Мала 1-2 псіхолагаў у школе, у сучаснай школе проста неабходна наяўнасць крызіснага псіхолага.

У дзяцей ёсць магчымасць наведваць псіхолага адзін, а ў крызісных сітуацыях нават некалькі разоў на тыдзень, расказваць пра свае перажыванні, праблемы, дзяліцца страхамі і асцярогамі, пражываць іх, сублімаваць і трансфармаваць.

Напрыклад, быў выпадак, калі дзяўчынка раптоўна страціла бацьку. Для яе гэта было сур’ёзнае ўзрушэнне. Неабходна было экстрана аказаць дапамогу на стадыі шоку.

Яна нават плакаць не магла, таму маёй задачай было ўсталяванне кантакту, у тым ліку тактыльнага. Першы час нашы зносіны зводзілася да таго, каб выклікаць у дзіцяці эмацыйную рэакцыю, каб дзяўчынка выйшла са здранцвення. На наступнай стадыі вострага гора трэба было вывучыць існуючую сітуацыю, прыйсці з вучаніцай да разумення новай рэальнасці і пачаць дзейнічаць. Тут вельмі патрэбна дапамога адмыслоўца для таго, каб выйсці з дадзенай фазы, а «не затрымацца» у ёй.

Мы працавалі два гады, сустракаліся па меры неабходнасці і размаўлялі: калі ў дзяўчынкі быў запыт, настаўнік ці мама заўважалі, што яе стан пагоршыўся. У выніку яна аднавілася. На завяршальнай стадыі пражывання я пазнаёміла яе з новай арт-тэрапеўтычнай тэхнікай – нейраграфікай. Мы малявалі і тым самым вучыліся выходзіць за рамкі звыклых перакананняў, глядзець пад іншым кутом на здавалася б бязвыхадныя сітуацыі.

Важна разумець, што дапамога пры страце блізкага чалавека – цяжкая праца. Яна ўключае некалькі стадый:

● Дапамога на стадыі вострага гора: тут важна казаць пра памерлага чалавека, слухаць успаміны і апавяданні пра яго – гэта значыць даць гаруючаму магчымасць вымавіцца.

● У выпадку з раптоўнай смерцю неабходна неаднаразова абмяркоўваць драбнюткія дэталі які адбыўся пакуль яны не згубяць свайго траўматычнага, жахлівага характару.

● Дапамога на стадыі аднаўлення: тут неабходна дапамагчы чалавеку зноў ўключыцца ў жыццё і пачаць планаваць будучыню.

● Завяршальны этап – гэта дапамога ў вяртанні і аднаўленні жыццёвых сэнсаў. Перажытыя падзеі інтэгруюцца і пераўтвараюцца ў матывацыю і энергію для жыццёвых выбараў і рашэнняў.

З якімі самымі складанымі выпадкамі ў рабоце вы сутыкаліся? Як змаглі дапамагчы падлеткам ці бацькам?

– Успамінаю, як выпускніца дзялілася сваімі перажываннямі са слязамі на вачах: «У мяне бацькі ўклалі столькі грошай, я павінна апраўдаць іх чаканні». Усё таму што галоўным арыенцірам для некаторых бацькоў і маці з’яўляецца поспех іх дзіцяці. Яны патрабуюць ад дзіцяці добрых адзнак, незалежна ад здольнасцей, навязваюць ВНУ і спецыяльнасць, не ўлічваючы інтарэсы і планы вучняў. Пры гэтым эмацыйнаму стану, жаданням і перавагам дзіцяці ўвагі не надаецца.

А юнакам і дзяўчатам, знаходзячыся пад такім псіхалагічным прэсінгам, немагчыма праяўляць свае здольнасці, камфортна адчуваць сябе дома і ў школе. Такі арыенцір на чаканні бацькоў прыводзіць да крызіснага стану падлетка і да жорсткай канкурэнцыі ў класах, якая, часта, і з’яўляецца прычынай сур’ёзных канфліктаў. У гэтай гісторыі бацькі пайшлі на сустрэчу – гэта і адыграла важную ролю ў вырашэнні канфлікту. Пасля працяглай працы, якая складалася з кансультацыі, дыягностыку, сумесныя сустрэчы ў фармаце трыяды «дзіця-бацька-псіхолаг», мама і тата перагледзелі свае погляды і прыярытэты. І эмацыянальны стан дзяўчынкі стабілізаваўся.

Таму я часта паўтараю бацькам выказванне псіхолага Людмілы Петраноўскай: «Псіхалагічнае здароўе, псіхалагічны дабрабыт, псіхалагічная ўстойлівасць – гэта найважнейшая якасць чалавека ў такім хутка які змяняецца свеце. Значна важнейшае, чым колькасць ведаў або паспяховасць у той ці іншай вобласці».

Ці ўдаецца вам захоўваць канфідэнцыйнасць у зносінах з вучнямі? У якіх выпадках школьны псіхолаг павінен перадаваць інфармацыю бацькам, настаўнікам, а калі яна застаецца ў сценах вашага кабінета.

– Канфідэнцыяльнасць – гэта аснова асноў. У адваротным выпадку нельга дабіцца даверу дзіцяці. Парушыць гэты прынцып я магу ў адным выпадку – калі гаворка ідзе аб пагрозе жыццю і здароўю. Дзеці ў школе аб гэтым ведаюць. Але нават тады, калі складаюцца сітуацыі, дзе я павінна паставіць у вядомасць бацькоў, у першую чаргу я дамаўляюся з дзіцем, даношу да яго/яе, чаму і для чаго мы павінны прыцягнуць маму і/ці тату.

Ці заўважылі вы, што ў апошнія гады змянілася стаўленне да такіх спецыялістаў, як вы? І дзеці, і дарослыя сталі разумець, што клапаціцца аб сваім псіхалагічным здароўі гэтак жа важна, як і аб фізічным.

– Сёння і дзеці, і бацькі разумеюць, наколькі важна клапаціцца аб сваім псіхалагічным стане. Ужо мала хто думае, што зварот да псіхолага – гэта крайняя мера, да якой варта звяртацца толькі ў выключных выпадках, калі «далей так жыць нельга». Прыходзіць разуменне, што да школьнага псіхолага можна звярнуцца ў розных сітуацыях, далёка не заўсёды крытычных. Прыходзяць за тым, каб зрабіць выбар, прыняць рашэнне, лепш зразумець сябе, іншых людзей, вымавіцца і быць пачутым.

У школах Беларусі ёсць факультатыў «Мой псіхалагічны дабрабыт і дапамога аднагодкам у крызіснай сітуацыі». Як вы лічыце, наколькі важныя такія заняткі для падлеткаў?

– Гэта патрэбны факультатыў, у нашай школе ён будзе праводзіцца ўжо другі год запар. У мінулым годзе ў ім прымалі ўдзел вучні 9-х класаў, у гэтым — 10-х. У хлопцаў, першапраходцаў, выдатныя водгукі. Я бачыла, як ім падабаецца атрымліваць новыя псіхалагічныя веды. На працягу года яны эмацыйна раслі і развіваліся, самі адзначалі, што пачынаюць лепей разбірацца ў сабе і ў іншых людзях. Але больш за ўсё іх цешыла магчымасць быць карыснымі і патрэбнымі сваім аднагодкам. Акрамя таго, ходзяць легенды, што псіхолаг – гэта чалавек-рэнтген. Таму вучням вельмі цікава выпрабаваць на сабе, а як гэта быць псіхолагам.

Ці могуць такія дадатковыя заняткі так захапіць падлетка, што ён вырашыць абраць для сябе прафесію псіхолага ў будучыні?

– Вядома. У мяне шмат вучняў, якія кажуць мне: «Мы хутка прыйдзем да вас на практыку». Цікава, што першапачаткова сфера псіхалогіі цікавіла толькі дзяўчынак, а зараз і хлопчыкі цікавяцца прафесіяй. Пытаюцца ў мяне: «А як вы думаеце, мужчына псіхолаг – гэта нармальна?». Я ім тлумачу, што ў гэтай сферы працуе шмат мужчын, і гэта абсалютна нармальна.

Раскажыце, як і чаму вы вырашылі стаць ментарам праекта «Дружалюбнае і падтрымлівае асяроддзе ў школе»?

– Першапачаткова было задумана, што ментар – гэта іншы куратар, які можа аб’ектыўна ацэньваць працу праекта і яго эфектыўнасць у канкрэтнай школе. Першы год праекта нашым ментарам быў псіхолаг з Пружанскага сацыяльна-педагагічнага цэнтра (СПЦ). Праз год яна змяніла працу. І было прынята рашэнне, што ў якасці эксперыменту я, псіхолаг, які працуе ў гэтай жа школе, стану ментарам. Толькі ўжо не іншым назіральнікам, а ўнутраным.

Што вам найбольш падабаецца ў рабоце з дзецьмі?

– Самі дзеці. Я іх люблю, прымаю, веру ў іх, ва ўнікальнасць і асаблівасць кожнага дзіцяці. Прыемна назіраць змены, калі хлопчыкі і дзяўчынкі развіваюцца, мяняюцца, абапіраючыся на маю дапамогу і падтрымку. Я ўдзячная сваім вучням за шчырасць, шчырасць і мужнасць – разумею, што дзецям часта складана вырашыцца прыйсці і адкрыцца, расказаць пра сваю турботу ці праблему. Канешне, у выніку мне прыемна назіраць пазітыўныя змены. У такія моманты я разумею, што знаходжуся на сваім месцы і працую не дарма.

Як яшчэ атрымаць псіхалагічную дапамогу падлетку?

Напрыклад, звярнуўшыся ў сацыяльна-педагагічныя цэнтры (СПЦ), якія працуюць з сітуацыямі дзіцяча-бацькоўскіх адносін, пытаннямі праблемных паводзін. У СПЦ могуць звярнуцца не толькі падлеткі, але і бацькі.

Ёсць бясплатныя і кругласутачныя тэлефонныя лініі, куды можна патэлефанаваць у крызіснай сітуацыі:

● дзіцячая тэлефонная лінія – 8-801-100-16-11

● лінія ў Рэспубліканскім цэнтры псіхалагічнай дапамогі, якая працуе ў працоўны час (з 9 да 18) – 8-017-300-2321

А яшчэ эксперты Рэспубліканскага цэнтра псіхалагічнай дапамогі БДПУ разам з ЮНІСЕФ у Беларусі запусцілі анлайн-платформу talk2ok.by, з дапамогай якой падлеткі і маладыя людзі могуць бясплатна і канфідэнцыйна атрымліваць кваліфікаваную псіхалагічную дапамогу ў выглядзе анлайн-кансультацый – у камфортным для сучасных падлеткаў фармаце аўдыё- і відыачат. Таксама на платформе працуюць роўныя кансультанты, калі дзіця жадае абгаварыць сваю праблему з аднагодкам.

http://www.budni.by/shkolny-psixolag-z-pruzhan-ab-tym-chamu-zvyartacca-za-dapamogaj-geta-narmalna/